#Tbmm Başkanlığı Genel Sekreterliği Araştırma Hizmetleri Başkanlığı

Dünyadaki "çalışma ve dinlenme süresi" uygulamalarını incelendi

TBMM Başkanlığı Genel Sekreterliği Araştırma Hizmetleri Başkanlığının hazırladığı "Çeşitli Ülkelerde Çalışma, Dinlenme ve Kısaltılmış Çalışma Süresi" başlıklı raporda, dünyada ve Türkiye'de çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin tarihsel sürece yer verildi. Çalışma saatlerinin düzenlendiği ulusal ve uluslararası düzenlemelerin birçok kez değişikliğe uğradığı, çalışma saatlerinin tarihsel olarak azalma eğiliminde olduğu belirtilen raporda, "Günümüzde çalışma yaşamı ve çalışma süreleri, kabul edilen uluslararası sözleşmeler çerçevesinde düzenlenmekte fakat ülkelerin ulusal mevzuatlarına göre değişkenlik gösterebilmektedir. Çalışma sürelerinin düzenlenmesine ilişkin harcanan çabaların amacı, son derece uzun çalışma sürelerine engel olunarak iş gücünün korunması ve böylece halk sağlığına ve verimliliğe katkı sağlamaktır. Aynı zamanda bu çabaların, çalışan kimselerin ailelerine daha uzun bir zaman ayırmasına imkan vereceği ve çalışanların insanca yaşamalarını mümkün kılacağı da açıktır." ifadeleri yer aldı. Raporda Türkiye, Fransa, Almanya, Belçika, İngiltere, İsveç, Azerbaycan, Avustralya ve Birleşik Arap Emirlikleri'nde çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin mevcut uygulamalara yer verildi. 4857 Sayılı İş Kanunu kapsamında Türkiye'de genel bakımdan çalışma süresinin haftada 45 saat olduğu kaydedilen raporda, 45 saatlik çalışmanın, aksi kararlaştırılmaması halinde, çalışma günlerine eşit şekilde bölüştürüldüğü aktarıldı. Raporda, işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresinin, hizmet süresi bir yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara 14 günden, 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden, 15 yıl ve daha fazla olanlara 26 günden az olamayacağı belirtildi. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında çalışan memurların haftalık çalışma süresinin genel olarak 40 saat olduğu anımsatılan raporda, devlet memurlarının yıllık izin süresinin, hizmeti bir yıldan 10 yıla kadar (10 yıl dahil) olanlar için 20 gün, hizmeti 10 yıldan fazla olanlar için 30 gün olduğu ifade edildi. Fransa'da yasal haftalık çalışma süresi 35 saat Raporda, Fransa'da yasal haftalık çalışma süresinin 35 ve aylık olarak ise 151,67 saat olduğu, toplu sözleşmelerle haftalık 35 saat çalışma süresinin altında ya da üstünde çalışma süresinin belirlenebildiği bilgisi yer aldı. Günlük azami çalışma süresinin 10 saat olduğu bildirilen raporda, "Haftalık azami çalışma süresi ise haftada 48 saat ya da art arda 12 haftalık bir dönem içerisinde ortalama 44 saattir. Bir tam yıl çalışan kişi 30 iş günü yıllık izin hakkına sahip olur." ifadesine yer verildi. Almanya'da Çalışma Süreleri Yasası'nın, iş gücü çalışma süresinin 8 saati geçemeyeceğini öngördüğü hatırlatılan raporda, son 6 takvim ayı veya 24 hafta içinde ortalama günlük çalışma süresinin 8 saati aşmaması halinde, iş gücü çalışma süresinin 10 saate kadar uzatılabileceği hükmünün yer aldığı anımsatıldı. Raporda, yıllık iznin asgari süresinin 24 iş günü olarak belirlendiği ifade edildi. Belçika'da asgari çalışma süresinin, her bir hizmet veya iş için 3 saat olduğu bilgisine yer verilen raporda, günlük çalışma süresinin 8 saati, haftalık çalışma süresinin de 38 saati geçemediği, günlük azami sürenin, istisnai durumlarda 9 veya 10 saate çıkarılabildiği belirtildi. Belçika'da yıllık ücretli gün sayısının, haftada çalışılan 5 veya 6 iş günü sayısına ve yıllık iznin kullanıldığı bir önceki yıl içerisinde fiilen çalışılan hafta sayısına göre belirlendiği, tam mesai üzerinden çalışılan bir yıldan sonra işçinin; haftada 5 iş günü çalışma rejimine göre 20 gün, haftada 6 iş günü çalışma rejimine göre 24 gün izin hakkı elde ettiği bildirildi. İngiltere'de çalışma süresi, fazla mesai dahil haftalık 48 saati geçemiyor İngiltere'deki ilgili mevzuatta "Yasal çalışma süresinin fazla mesai dahil haftalık 48 saati geçmemesi gerekir." ifadesinin yer aldığı belirtilen raporda, kişinin kendisinin 48 saatten fazla çalışmayı seçebileceği ancak işverenin işçiye 48 saatten fazla çalışmasını söyleyemeyeceği, bu sürenin 18 yaş altı için haftalık en fazla 40 saat olduğu bilgisine yer verildi. Yıllık ücretli iznin haftada çalışılan gün sayısına göre hesaplandığı ifade edilen raporda, "Haftada bir gün çalışan için yıllık izin 5, 6 gün, 5 ya da daha fazla gün çalışan kişi için yıllık izin 28 gündür." ifadeleri yer aldı. Raporda, İsveç'e ilişkin ise şunlar kaydedildi: "Çalışma saatleri yasası hükümlerine göre, haftalık çalışma süresi 40 saati geçemez. Ancak çalışma saatlerini artırma ihtiyacı ortaya çıkması halinde çalışma süresi 4 haftalık süre için 48 saati, bir takvim ayı süresi için ise 50 saati geçmeyecek şekilde artırılabilir. Yıllık izin süresi, hafta sonu tatili ve kamu tatil günleri ile dini bayram tatilleri hariç tutulmak üzere 25 gündür." Azerbaycan'da günlük normal çalışma süresinin 8 saatten, haftalık normal çalışma süresinin ise 40 saatten fazla olamayacağı ifade edilen raporda, ülkede yıllık ücretli izin süresinin en az 21 gün olduğu belirtildi. Raporda Cezayir'e ilişkin de "Günlük azami 12 saat, işin niteliğine göre asgari çalışma süresi haftalık 40 saat ve 5 gündür. Özel sektörde 6 gün ve fazla çalışma mesai, günlük çalışma süresinin yüzde 20'sini geçmemek kaydıyla ücrete eklenmektedir. Yıllık izinler 30 gündür." tespitine yer verildi. Avustralya'da normal çalışma saatlerinin sabah 7 ve akşam 19.00 saatleri arasında sınırlı olduğu belirtilen raporda, "Haftada en fazla 38 saat çalışılır. Normal saat birimlerinde çalışanlar yılda 4 haftalık ücretli izine tabidirler." ifadesi yer aldı. Raporun Birleşik Arap Emirlikleri bölümünde ise şunlar kaydedildi: "Yetişkin işçilerin normal çalışma saatleri günlük en fazla 8 saat veya haftalık en fazla 48 saattir. Günlük çalışma saatleri, ticari işlerde, otel, kafeterya, güvenlik işleri ile bakan kararı ile belirlenecek diğer işlerde 9 saate çıkarılabilir. Ramazan ayında normal çalışma saatleri iki saat azaltılır. İşçi, her hizmet yılı için hizmetinin 6 aydan fazla ve bir yıldan az olması durumunda her aya karşılık 2 gün, hizmetinin bir yıldan fazla olması durumunda her yıla karşılık 30 gün izin elde eder." 5 ülkeden kısaltılmış çalışma süresi uygulaması Raporda Danimarka, İspanya, Portekiz, İzlanda, İngiltere ve Belçika'daki kısaltılmış çalışma süresi uygulamalarına yer verildi. Danimarka'nın Odsherred şehri belediyesinin 4 günlük mesai uygulamasına geçerek bu alanda karar alan ülkedeki ilk resmi kurum olduğu belirtilen raporda, belediye çalışanlarının yıl boyunca cuma günü dahil 3 günlük hafta sonu tatili yapmaya başladığı ifade edildi. Vatandaşların mesai saatleri ve günleri dışında belediye çalışanlarına telefonla ulaşarak bazı işlemlerini yapabildiği bildirildi. İspanya hükümetinin 250'den az çalışana sahip İspanyol şirketlerinin 4 günlük çalışma haftasına geçmelerini ve tam maaşla çalışmalarını sağlayacak 9,6 milyon avro bütçeli bir program duyurduğu anımsatıldı. Raporda, "Bu program kapsamında çalışanların yaklaşık yüzde 25 ila yüzde 30'u tam maaşla çalışarak haftalık çalışma saatlerini en az yüzde 10 azaltacaktır. Şirketlerden deneme süresini en az 2 yıl boyunca sürdürmeleri istenmekte olup bu süre sonunda şirketlerin performans sonuçları denetlenecektir." ifadelerine yer verildi. Portekiz'de 5 Haziran 2023 itibarıyla işverenlere ve gönüllü olarak katılmak isteyen işçilere yönelik olarak, maaşları etkilemeden haftalık çalışmanın 4 güne indirilmesi uygulamasına başlandığı belirtildi. Raporda, şunlar kaydedildi: "Haftalık çalışma saatlerinin 40'tan 32'ye indirilmesini içeren haftada 4 gün çalışma pilot uygulamasına 100 şirket katılırken 350 bin avro tutacak bu programla ilgili bütçe Portekiz İstihdam ve Mesleki Eğitim Enstitüsü tarafından karşılanacaktır." "İzlanda'da verim aynı kaldı veya arttı" Raporda, İzlanda'da 2015-2019 arasında Reykjavik Belediyesi ile merkezi hükümet tarafından ülke nüfusunun yüzde 1'ine karşılık gelen 2 bin 500 işçiyle haftada 4 günlük çalışma sistemine dair deneme yapıldığı belirtildi. Raporda, "Yapılan denemelerde işçiler daha kısa süreler için çalışmalarına rağmen aldıkları ücretler aynı kalırken iş yerlerinde verim aynı kalmış veya artmıştır." ifadesi yer aldı. İngiltere'de 4 Day Week İngiltere kampanya grubu, Cambridge Üniversitesi, Oxford Üniversitesi ve Boston College'deki araştırmacılarla birlikte ücret kaybı olmadan haftada 4 gün çalışmaya yönelik 6 ay sürecek bir pilot uygulama düzenlendiği belirtildi. Belçika’da tam zamanlı bir işte haftada 5 gün yerine 4 gün mesai yapabilmeye olanak sağlayan düzenlemenin Kasım 2022’de başladığı hatırlatılan raporda, şu ifadelere yer verildi: "Düzenleme ile çalışanların haftalık çalışma süresi, maaşı ve sosyal hakları aynı kalacak şekilde çalışanlara 5 yerine 4 gün mesai yapma hakkı tanınmıştır. Haftada 5 yerine 4 gün mesai talebi çalışanların isteğine bağlıdır ve işveren bu konuda zorlamada bulunamaz. Çalışanın talebi, işveren açısından olumsuz bir muameleye yol açamayacak ve kesinlikle işten çıkarılma veya sözleşme feshine neden olmayacaktır." Literatürde lehte ve aleyhte görüşler Raporda çalışma süresinin kısaltılmasına yönelik çeşitli kesimlerce lehte ve aleyhte ortaya konulan görüş ve tespitlere de dikkat çekildi. Çalışma sürelerinin düzensiz şekilde ve uzun sürelere dayandırılmasının verimi artırmadığı, uzun süreli çalışmanın işçinin sağlığını bozarak verimini düşürdüğü şeklindeki görüşler hatırlatılan raporda, "Çalışma süresinin uzunluğu; yorgunluğa, kişinin kendisine yabancılaşmasına, tekdüzeliğe neden olacaktır. Emeği cazip hale getirmek, işçilerde işe karşı optimal bir arzu uyandırmak için çalışma süresini uygun şekilde sınırlamak, işçiye dinlenme süreleri vermek gerekmektedir. Dolayısıyla çalışma sürelerinin sınırlandırılması sosyal, ekonomik ve teknik bir zorunluluktur. Bu sınırlama tarafların iradelerine terk edilemez." değerlendirmeleri aktarıldı. Raporda, konuyla ilgili çeşitli kaynakların şu tespitlerine yer verildi: "İş yerinde hastalık ve kaza riski azalabilir ve buna bağlı devamsızlıkların önüne geçilebilir. Sonuç olarak da iş yerinin üretim kapasitesi artırılabilir. Çocuk işçiliğinde yaş sınırının düşürülmesi, normal emeklilik yaşının düşürülmesi, vardiya sürelerinin azaltılarak vardiya sayılarının artırılması, işin parçalara bölünerek yeni iş paylaşımının yaygınlaştırılması sonucu işsizlik oranında düşüş olacağı beklenmektedir. Ayrıca, çalışma saatlerinin azalması sonucu oluşacak boş vakitlerde işçilerin spor, turizm, eğitim, kültür ve eğlence gibi sektörlerde yeni talepler yaratacağı ve bu alanlarda da yeni iş imkanları doğacağı ifade edilmektedir." Çalışma sürelerinin kısalmasına yönelik görüşlere işverenin bir kısmı tarafından karşı çıkıldığı, çalışma saatlerinin ücrette değişim olmadan kısaltılmasının maliyetlerin artması ve buna bağlı olarak satış fiyatlarında da artış anlamına geldiği yönünde görüşler olduğu ifade edildi. Raporda, aleyhte görüşlerin şu gerekçelere dayandırıldığı bildirildi: "Bu durum söz konusu ürünü kullanan bütün endüstrileri etkileyecektir. Yüksek fiyatlar, pazarlama ve rekabet gücünü zayıflatacak ve fiyatların yükselmesine bağlı olarak enflasyon oranı yükselecektir. Sonuçta, ülke ekonomisi üzerindeki etkileri olumsuz olacaktır. Öte yandan çalışma sürelerinin kısaltılması, işyerlerinde verimsizliğe ve azalan üretkenliğe yol açabilir. Çalışma sürelerinin kısalması, istihdam sorunlarına da neden olabilir."